خویشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند. شاخ و برگ‌هاى یک‏ درختند و گل‌هاى یک بوستان. پس، ارتباطشان هم طبیعى است و قطع‏رابطه میان اقوام، عارضه‏اى ثانوى و یک بیمارى ‏اجتماعى و «آفت ‏خانوادگى‏» به حساب مى‏آید و اگر بى‏دلیل باشد، زشت‏ و نارواست. اگر دلیلى هم داشته باشد، قابل رفع و شایسته تجدید رابطه‏ است.

حضرت على(علیه السلام) مى‏فرماید:

«صلة الرحم توجب المحبة‏»(1)؛ پیوند با خویشاوندان (صله‏رحم) محبت مى‏آورد.

سفارش اکید دین، بر این است که حتى با آنان که با شما بریده و قطع رابطه کرده‏اند، صله رحم و تجدید رابطه کنید (صل من قطعک) که‏ این، نوعى ایثار و گذشت فوق‏العاده مى‏طلبد.

محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان ‏مى‏گیرد. امام ‏صادق(علیه السلام)  مى‏فرماید:

«صل رحمک و لو بشربة من ماء»(3)؛ صله رحم کنید، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد.

در حدیث معروف دیگرى آمده است:

«صلوا ارحامکم و لو بالسلام‏»؛ هر چند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار کنید.

آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدارهاى ‏خویشاوندان یا دوستان مى‏شود، توقعات بالا، هزینه و مخارج، معطلى ‏رفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل هم ‏راضى باشیم و لحظه‏اى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن‏ و برخاستن، یا از همان دم در، سلام کردن و جویاى حال شدن و برگشتن هم باشد، «صله رحم‏»ها بیشتر و ارتباطها قوی‌تر خواهد گشت.

آثار و نتایج

این نوع پیوند، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد که ‏از احادیث ‏بسیار آن، تنها به دو نمونه زیر، اکتفا مى‏کنیم:

حضرت امام باقر(علیه السلام) فرموده است:

«صلة الارحام تزکى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب و تنسى‏ء فى الاجل‏»(4)؛ صله ارحام، «اعمال‏» را پاک، «اموال‏» را افزون، بلاها را دفع، حساب‏ را آسان مى‏کند و «اجل‏» را به تاخیر مى‏اندازد.

همچنان که مى‏بینید، نتایج ‏یاد شده، برخى به امور دنیوى مربوط ‏است، برخى هم نتایج اخروى و پاداش‌هاى خدایى را نسبت ‏به این ‏عمل، بازگو مى‏کند.

حدیث دیگر از امام صادق(علیه السلام) است:

«صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فى الرزق و تنسئ الاجل‏»(5)؛ صله رحم، اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش ‏مى‏سازد، رزق را مى‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مى‏اندازد.

این کار نیک و ساده، آنقدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، که گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مى‏شود و خداوند به پاداش این عمل نیکو، بر عمر کسى مى‏افزاید. در مقابل، قطع‏ رابطه‏ها و بریدن از خویشاوندان، به حدى شوم و نفرت‏بار و در نظر خداوند، ناپسند است که عمر را مى‏کاهد.

به این حدیث تکان‏دهنده توجه کنید:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ما چیزى را جز «صله رحم‏» سراغ نداریم که عمر را زیاد کند، تا آنجا که گاهى تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولى او اهل ‏صله رحم مى‏شود. آنگاه خداوند، سى سال بر عمرش مى‏افزاید و سى و سه سال ‏دیگر زنده مى‏ماند. و گاهى اجل کسى سى و سه سال است، به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه‏هاى خویشاوندى، کاهش مى‏یابد و اجلش سر سه سال فرامى‏رسد.»(6)

مرز صله رحم

این ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا و حزب‏اللهى هم ندارد. یک وظیفه اخلاقى است، حتى نسبت ‏به آنان که اهل‏ گناهند. چه بسا به برکت رفت و آمدهاى بستگان صالح، فاجران هم راه ‏صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند. گاهى ترک مراوده و رفت و آمد، سبب مى‏شود که بستگان معصیت‏کار، در گناه و بیراهه خود، بیشتر پیشروى کنند، ولى حفظ رابطه، جلوى بدتر شدن آنان را مى‏گیرد. در این صورت، تکلیف، همچنان نگهبانى از این خط ارتباط و پیوند خویشاوندى است.

یکى از شیعیان از امام صادق(علیه السلام) مى‏پرسد: برخى خویشاوندانم‏ خط و تفکر دیگرى دارند، غیر از فکر و مرامى که من دارم. آیا آنان بر من حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خویشاوندى را چیزى قطع نمى‏کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یکى حق خویشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى.(7)

حتى اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق ‏گسستن پیوند را نداریم. در حدیثی آمده است:

مردى خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من‏ خویشاوندانى دارم که با آنان پیوند و رابطه دارم، اما آنان ‏آزارم مى‏دهند. تصمیم گرفته‏ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترک مى‏کند! ... گفت: پس چه کنم؟ رسول خدا فرمود: به کسى که محرومت کرده، عطا کن، با کسى که از تو بریده، رابطه برقرار ساز، کسى که بر تو ستم کرده، از او درگذر. هر گاه چنین‏ کردى، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.(8)

از حضرت على(علیه السلام) نقل شده که فرمود:

«صلوا ارحامکم و ان قطعوکم‏»(9)؛ با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع ‏رابطه ‏کرده ‏باشند.

سنت «صله رحم‏»، از نیکوترین برنامه‏هاى دینى در حیطه معاشرت ‏است. گرچه شکل نوین زندگى و مشغله‏هاى زندگی‌هاى امروزى، گاهى‏ فرصت این برنامه را از انسان‌ها گرفته است، ولى حفظ ارزش‌هاى دینى و سنت‌هاى سودمند و ریشه‏دار دینى، از عوامل تحکیم رابطه‏ها در خانواده‏ها است. به ویژه در مناسبت‌هاى ملى، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعى و مناسبى براى عمل به این «سنت دینى‏» است.

باشد که بر دستورالعمل‌هاى مکتب در بعد اجتماعى و خانوادگى، وفادار بمانیم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقلید از «فرهنگ‏ بیگانه‏» نبازیم.

پى‏نوشت‌ها:

1) غررالحکم.

2) اصول کافى، ج‏2، ص‏151.

3) همان.

4) همان، ص‏150.

5) همان، ص‏150 و 151، حدیث 6 و 12.

6) همان، ص‏152، حدیث‏17.

7) میزان‏الحکمه، ج‏4، ص‏83.

8) بحارالانوار، ج‏71، ص‏100.

9) همان، ص‏92.

"تالیف جواد محدثی"

منبع : تبیان

روشن است که قطع این رابطه هم، سردى و کدورت و جدایى‏ دلها را در پى دارد. در احادیث، از صله‌رحم به عنوان «محبوب‏کننده ‏انسان میان بستگان‏» یاد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فى‏الاهل‏.»(2)